Outdoor 101: Ateş

Neden ateş yakılır? 

Ateş, ıssız doğada konaklanan her senaryoda işe yarayacak bir araçtır. Isınmak, içilebilir su elde etmek, yemek yapmak, vahşi hayvanları uzak tutmak gibi materyal amaçların yanı sıra verdiği sıcaklık hissi ile doğada yalnızken ihtiyaç olan psikolojik desteği sağlamasıyla bir barınak için vazgeçilmezdir.

Temel Ateş Prensipleri

Ateşin yanmasını sağlayan üç bileşen vardır: hava, ısı ve yakıt. Bu üçgenin herhangi bir kenarı yok olduğunda ateş cılızlaşıp sönecektir. Bu üç bileşeni doğru oranda birleştirmek ise ateşin en iyi şekilde yanmasını sağlayacaktır. Bu oranı öğrenmenin en iyi yolu pratik yapmaktır.

Isı: Yakıtın alev alması için gereken sıcaklık, yakıta göre değişir. Bu sıcaklık, sürdürülebilir şekilde sağlanabiliyor olmalıdır. İlk ısı bir ateş başlatıcı ile sağlanırken, devamında yakıtın yanmasıyla elde edilen ısı kendiliğinden süren (self-sustainable) bir ateş sağlar. Az ısı ateşin cılızlaşıp sönmesine sebep olabilecek iken fazla ısı yakıtın istenenden kısa sürede bitmesini sağlar.

Hava: Isı ve yakıtın birleşmesi ateş oluşumu için yeterli değildir. Yeterli miktarda hava akışı, ve dolayısıyla oksijen, sağlanamıyorsa ateş cılızlaşıp sönecektir. Cılız bir ateş için gereğinden fazla hava akışı sağlanması ise ısıyı fazlaca yayıp ateş üçgeninin diğer bileşeni olan "ısı"yı güçsüzleştirecektir.

Yakıt: Bir ateşi başlatmaktan sürdürmeye kadar kontrol altında tutmanın en etkili yolu, yakıt üzerinde kontrol sağlamaktır. Ateşi başlatırken kav türü kolay yanan ve yüksek haca akışı sağlayan malzemeler kullanılırken, sürdürme aşamasında yüzey alanı düşük kalın kütükler kullanmak gerekebilir. Yüzey alanı yüksek yakıtlar hava ile iyi temas ettiğinden kolay yanarlar. Ancak çabuk bittiklerinden hava ile daha az temas eden kalın kütükler sürdürülebilir bir ateş için vazgeçilmezdir. Ateş başlatırken yüzey alanı düşük yakıtlara fazlaca yığmak, ateş üçgeninin diğer ayağı olan "hava"yı güçsüzleştirecektir.

Bölge Seçimi ve Hazırlık

Ateşi yakmadan önce yakılacak ateş türü ve yer için karar verilmelidir. Bu noktada dikkat edilecekler;

• Bölgenin arazi yapısı ve o anki hava durumu

• Kullanılması mümkün araçlar ve malzemeler

• Ateşi yakmak için gereken ve yakmış olmak için kalan süre

• Ateşi yakma sebebi ve ne için kullanılabileceği

gibi faktörlerdir.

Ateşin yakılacağı nokta zemini kuru, çok fazla rüzgar almayan, çadır veya barınağa uygun uzaklıkta, ısıyı doğru yere odaklayacak şekilde, odun ve diğer yakıtlara erişilebilecek şekilde olmalıdır.

Eğer alan bitki örtüsü ile kaplı ise bu bitki örtüsü kökleriyle birlikte çıkarılmalı ve ateşe uygun 1 metre çapında nemsiz, ateşin yayılmasına elverişsiz bir alan oluşturulmalıdır. Zaman var ise, odunlardan ve taşlardan bir ateş duvarı yapılabilir. Bu duvar ısının daha küçük bir alanda odaklanmasını, ateşin yayılmamasını ve ateşi aşırı rüzgardan korumayı sağlayacaktır ancak yeteri kadar rüzgarın da olması gerekir.

Uyarı: Isındığında patlayabileceğinden, ıslak veya delikli-gözenekli taşlar kullanılmamalıdır.

Bazı durumlarda 1 metre çapında zemini taşlarla çevirilip ateş yakılan geleneksel yöntemden ziyade yere çukur açmak daha kullanışlı olabilir. Dakota ateşi, ateşin daha görünmez olmasının yanı sıra yemek pişirmek için de elverişlidir. Dakota ateşi oluşturmak için:

• İki yakın çukur açılır. Biri rüzgarın geldiği tarafta olmalıdır.

• Bu iki çukur arasında alttan bir kanal açılıp birleştirilir.

• Büyük olanda ateş yakılır, küçük olandan ise gerekli hava akımının geçmesi sağlanır.

Ateş Yakmak İçin Gerekli Malzemeler

Bir ateşin yanması ve devamlılığı için üç türde malzemeye ihtiyaç vardır: kav, çıra ve yakıt.

Başlatıcı Yakıt (Kav): Çok küçük ısı ile alev alabilen, bir kıvılcım ile ateş başlatabilmeyi sağlayan kuru ve yüzey alanı yüksek maddelerdir.

Kav Olabilecek Malzemeler: Pamuk, İğne uçlu çam yaprağı, Kuru yosun, Huş kabuğu, İnce ince tıraşlanmış odun parçaları, Saman, Talaş, Kuş tüyü, Kuru sebze lifleri, Ölü palmiye yaprağı, Kömürleşmiş kumaş, Cilalı kağıt, Keten tiftiği.

Hızlandırıcı Yakıt (Çıra): Kav gibi küçük bir ateş veya kıvılcımla yanmayan ancak yanan kav üzerine eklendiğinde kolaylıkla yanabilen malzemelerdir. Ateşe atıldığında ısının yükselmesini ve daha zor yanan malzemelerin yanabilmesini sağlar.

Çıra Olabilecek Malzemeler: Küçük-ince dallar, Yarılıp inceltilmiş odun parçaları, kalın karton-mukavva, Yanıcı maddelerle ıslatılmış odun.

Ana Yakıt: Daha zor ve uzun sürede yanan, yandığı takdirde istikrarlı bir ateş sağlayan malzemeler.

Ana Yakıt Olabilecek Malzemeler: Ölü ve dik odunlar, Devrilmiş ağaçların kuru olan iç kısımları, Sıkışıp demet olmuş çalılar, Kömür.

Ateş Nasıl Başlatılır?

Ateş için yanıcı malzemeler rüzgarın geldiği taraftan yakılmalıdır. Yakmaya başlamadan önce uygun miktarda kav, çıra, ve yakıt varlığından emin olunmalıdır. Ateş başlatma yöntemleri kavların yanması için gereken ilk ısıyı sağlarlar. Kavlar çıraları, çıralar ise ana yakıtları yakmaya yarar. Bu yöntemler iki kategoride incelenirler:

Modern Yöntemler

Çakmak: Su geçirmez kapta saklanmalıdırlar. Mümkün olan en basit tasarımda olanları, doludurulamayanları (doldurulabilir çakmakların gaz kaçırma olasılığı yüksektir) ve doğada bulunmayan turuncu-sarı gibi cırtlak renkleri (kaybolduğu durumlarda kolayca saptayabilmeye yarar) tercih edilmelidir.

Kibrit: Kibritler su geçirmez bir kapta kibritlerin sürtünmeyle yanmasını sağlayan forvet ile saklanmalıdırlar. Kolaylık için daha uzun ve kalınları tercih edilebilir.

Konveks Lens: Güneşli günlerde kullanılabilir. Kamera, dürbün, büyüteç gibi aygıtlarda mevcuttur. Güneş ışınlarını tek bir noktaya tutacak şekilde kav üzerinde, kav için için yanana kadar tutulmalıdır. Sonrasında nazikçe üflenerek kavın alev alması sağlanmalıdır.

Batarya: Pozitif ve negatif yüklü uçları tel ile birleştirildiğinde kısa devre ile kavın yanması için gerekli ısının oluşmasını sağlar.

İlkel Yöntemler

Magnezyum Çubuğu: Kolayca kıvılcım oluşmasını sağlar. İlkel yöntemlerin en güveniliridir. Saklaması ve sağlamlığı güven verir. Çubuktan kıvılcım çıkarabilmek için bıçağın arka tarafı gibi 90 derece sivrilikte ve sert bir malzeme gerekir.

Çakmaktaşı ve Çelik: Karbon çelik bir malzemeye (Paslanmaz çelik iyi bir kıvılcım yaratmayacaktır.) çakmaktaşı türü sert ve sivri bir malzeme vurulduğunda kıvılcım yaratır. Bu yöntem, gevşek-esnek bir bilek, fazlaca pratik ve kupkuru ve iyi yanacak bir kav gerektirir.

Yay Matkabı: İstikrarlı kuvvet uygulayarak ateş oluşturulabilir. Aşağıdaki malzemeler gereklidir:

• Soket: Ufak bir çukuru olan, el ayası büyüklüğünde taş/sert odun benzeri herhangi bir malzemedir. Matkap işlevinde kullanılacak çubuğun üst taraftaki yuvasıdır ve bununla sürekli aşağı kuvvet uygulamak gerekir.

• Matkap (Çubuk): Düz ve olgunlaşmış sert meşe odunu iş görebilir. Yaklaşık 2 cm çapa ve 25 cm uzunluğa sahip olmalıdır. Üst tarafı sivri ve yuvarlanmış, alt tarafı kör olmalıdır.

• Ateş Tahtası: Yaklaşık 10 cm genişliğinde ve 2.5 cm kalınlığında yassı, kalın, yumuşak bir kereste odunu iş görebilir. Tahtanın bir yüzünde kenardan yaklaşık 2 cm içeride bir çukur açılmalıdır. Tahta aynı kenardan o çukura doğru V şeklinde kesilmelidir.

• Yay: Yaklaşık 2.5 cm çapında dayanıklı bir yeşil oldun ve bir ipten oluşur. 

Öncelikle ateş zemini hazırlanmalıdır. Daha sonra ateş tahtasının V şeklindeki kesiğinin altına bir demet kav yerleştirilmelidir. Bir bacak ile diz üzerinde dururken diğer ayak ile ateş tahtası sabit tutulmalıdır. Yayın ipi, çubuk etrafında bir tur attırılarak çubuğa tutturulmalı ve çubuğun alt ucu ateş tahtasındaki çukura yerleştirilmelidir. Soket, güçsüz el ile tutulup çubuğun üst kısmına oturtulmalıdır. Bu el ile sürekli aşağı kuvvet uygularken güçlü el ile tutulan yay sürekli ileri-geri sürülerek çubuk hızlıca döndürülüp çubuk ile ateş tahtası arasında sürtünme vasıtasıyla orada köz oluşturulmalıdır. Kav oluştuktan sonra alevlenmesi için üflenmelidir.

Not: İlkel ateş yakma yöntemleri oldukça tüketicidir ve başarıya ulaşmak için fazlaca pratik gerektirir. Ancak doğru yöntemlerle azimlice çalışıldığında mutlaka başarıya ulaştırırlar.